2022/12/13

Aandacht voor erfgoedroof

Aan het einde van het jaar wordt aandacht gevraagd voor het onderzoek dat Andréa Kroon vanuit K&WH verricht naar de roof van vrijmetselaarserfgoed door het nazi-regime. Journaliste Nicolette van der Werff interviewde de onderzoekster voor een artikel in AD/Haagsche Courant


Kort daarna verscheen een artikel in Gen magazine, een tijdschrift voor familiegeschiedenis van het CBG. Hierin legt Andréa uit hoe vrijmetselaarsarchieven je kunnen helpen bij stamboomonderzoek. Omdat je niet alleen informatie vindt over de persoon, maar ook zijn vriendenkring en levensvisie, kan het je ineens een stuk dichterbij een voorouder brengen. 


En in het Archievenblad van de Koninklijke Vereniging van Archivarissen Nederland verscheen een stuk waarin zij uitlegt dat vrijmetselaarsarchieven inmiddels goed toegankelijk zijn, maar het veel lastiger is om in oorlogsdossiers informatie over vrijmetselarij te vinden. Vaak zijn documenten niet als zodanig herkend of uit onbekendheid met vrijmetselarij niet voorzien van relevante trefwoorden. Het onderzoek dat in deze publicaties is belicht, wordt mogelijk gemaakt door het Mondriaan Fonds.

2022/11/20

Lezing 'Vrijheid en Vooroordeel'

De Bibliotheek Den Haag biedt i.s.m. Haags Gemeentearchief gratis lunchlezingen aan. Op 23 november verzorgt kunsthistorica dr. Andréa Kroon een lezing over 'Vrijheid en vooroordeel. Vrijmetselarij in de TweedeWereldoorlog'. Zij belicht daarin haar onderzoek naar de grootschalige roof van vrijmetselaarserfgoed door het naziregime. Zo zijn prachtige voorwerpen uit de collectie van het Vrijmetselarij Museum, waaronder stukken uit het legaat van prins Frederik (Grootmeester 1816-1881) nog altijd vermist. Klik hier voor info en aanmelden.

2022/09/05

Haagse Open Monumentendag 2022

 Onze tips voor het komende Open Monumenten weekend in Den Haag:

- za. 10 sept., 12 uur: lezing 'Vrijheid en Vooroordeel: vrijmetselarij en de Tweede Wereldoorlog'. Over de onbekende rol van vrijmetselaars in het verzet en de grootschalige roof van hun erfgoed. Locatie: Vrijmetselarij Museum, Javastraat 2B, reserveren kan hier.

- zo. 11 sept., 11 uur: filmvertoning 'Sporen van Smaragd' over Indisch erfgoed in de Hofstad, georganiseerd in aansluiting op de Tong Tong Fair. Prachtige documentaire door Ida Does naar aanleiding van ons project voor de afd. Monumentenzorg & Welstand/Gemeente Den Haag. Locatie: Haagse Kunstkring, Denneweg 64, reserveren kan hier.

Zin in iets anders? Bekijk het volledige Haagse programma hier.

2021/03/09

Vrijmetselarij in WO2

Al geruime tijd staat een mooie tentoonstelling klaar om geopend te worden, maar corona kwam er tussen. Later dit jaar zal de expositie Vrijheid en vooroordeel: vrijmetselarij en de Tweede Wereldoorlog alsnog te zien zijn in het Vrijmetselarij Museum in Den Haag. 

Sneak preview van de expositie in het Vrijmetselarij Museum. 
Foto: Ilse van Marrewijk.

Vrijheidsideaal
De vrijmetselarij is een inwijdingsgenootschap en een van de oudste sociale netwerken ter wereld. Sinds de oprichting van de eerste Nederlandse loge (vereniging) in 1734 te Den Haag wordt persoonlijke, religieuze en politieke vrijheid als ideaal uitgedragen door de leden. Door de eeuwen heen moesten de leden hun tolerante levenshouding vaak verdedigen tegen vooroordelen van overheden, kerkelijke machthebbers en publiek. In de Tweede Wereldoorlog kwam het vrijheidsideaal zwaar onder druk te staan, maar werd hieraan toch vastgehouden.

Erfgoedroof
Hitler zag in de vrijmetselarij een Joodse samenzwering en een potentiële bron van verzet. In september 1940 verbood Rijkscommissaris Seyss-Inquart de vrijmetselarij in Nederland en verklaarde haar bezit verbeurd. Vervolgens vond een systematische roof plaats: bankrekeningen werden geplunderd, logegebouwen in beslag genomen, tempels vernietigd, boedels verkocht en kostbaarheden geroofd. De bibliotheek, archieven en museumcollectie van de Grootloge, als ook het historisch bezit van 67 individuele loges werden in beslag genomen en naar Duitsland afgevoerd. Onder de Japanse bezetting raakten de 25 aangesloten loges in Nederlands-Indië eveneens bezittingen kwijt. Zo verdween het collectieve erfgoed van de Nederlandse vrijmetselarij, waaronder bijzondere stukken uit de 18de en 19de eeuw, plotseling uit zicht.

Sneak preview: inrichten van de expositie in het Vrijmetselarij Museum. 
Foto: Ilse van Marrewijk.

Verzet en propaganda
Ondertussen steunde Grootmeester Hermannus van Tongeren (1876-1941) het verzet. De activiteiten van Vrij Nederland en de Groep 2000 werden met geld uit vrijmetselaarskring gefinancierd. Overlevenden vertelden later hoe in Duitse en Japanse kampen illegaal logebijeenkomsten werden gehouden om zo de gemoederen te sterken. Om de vrijmetselarij te bestrijden organiseerden de nazi’s een propaganda-tentoonstelling. Hierin werden de loges afgeschilderd als een ‘volksvijandig’ Joods complot en werden hun rituelen belachelijk gemaakt. Gastconservator dr. Andréa Kroon vond unieke filmbeelden van deze haatdragende tentoonstelling terug. Met medewerking van Beeld en Geluid zijn ze straks voor het eerst sinds 1941 te zien in het Vrijmetselarij Museum.

Vermist erfgoed
Na de bevrijding werd het gedachtengoed op papier (archieven, bibliotheken) met hulp van de geallieerden grotendeels teruggevonden, maar het materiële erfgoed (regalia, rituele voorwerpen, etc.) bleef vermist. Dat verlies werd door de Orde vermoedelijk aanvaard, omdat tijdens de Wederopbouw alle aandacht uitging naar de rouw om overleden Broeders, zorg voor nabestaanden, herstel van gebouwen en oppakken van het verenigingsleven. Sindsdien zijn er geen serieuze opsporingspogingen ondernomen; vrijmetselarij bleef buiten het blikveld van met restitutie belaste organisaties in de erfgoedsector. Begin 21ste eeuw kwam nog wel vermist archiefmateriaal terug uit Moskou, maar het lot van veel voorwerpen is nog altijd onduidelijk.

Filmopnames in het Vrijmetselarij Museum: Henk Ambachtsheer, oud-hoofd afd. Monumentenzorg & Welstand Gemeente Den Haag, vertelt over zijn onderzoek naar de oorlogsperiode. Foto: Blair Kneppers.

Nieuw onderzoeksproject
De expositie gaf de aanzet tot een breder onderzoek. Als kunsthistorica pleit Kroon al jaren voor nader onderzoek naar de erfgoedroof. Zij krijgt van het Mondriaan Fonds nu de kans om dat in 2021-2025 te verrichten. Het nieuwe project wil de omvang en impact van de roof in kaart brengen, en documenteren welke voorwerpen zijn geroofd, vernietigd, gered of geretourneerd. Dat is nodig om identificatie en nieuwe opsporingspogingen mogelijk te maken. Het gaat echter niet alleen om voorwerpen, ook de lotgevallen van loges en leden verdienen herdenking. En ieder voorwerp dat nog kan worden opgespoord, is die inspanning waard. De resultaten worden in 2025 gepresenteerd aan het publiek.

Publicatie
Zowel de expositie als de begeleidende publicatie zijn prachtig vormgegeven door Ilse van Marrewijk. De opening  laat nog even op zich wachten, maar de publicatie is al verkrijgbaar: Andréa A. Kroon, Vrijheid en Vooroordeel: Vrijmetselarij in de Tweede Wereldoorlog, Den Haag 2021, 80 pagina's, rijk geïllustreerd, ISBN 978-90-826826-3-2, €20,- plus porti, te bestellen via info@vrijmetselarijmuseum.nl. 

Publicatie bij de expositie


2020/12/22

Het Nebo


Het afgelopen coronajaar hebben we enorm geboft: er vielen geen opdrachten weg, al zijn projecten vertraagd en presentaties uitgesteld. Wel voltooiden we een publicatie over de geschiedenis van het Nebo, ooit begonnen als Schevenings ziekenhuis en nu een moderne zorglocatie van Saffier. Het mooie magazine is 'contactloos' aan personeel en bewoners gepresenteerd, zoals op dit filmpje te zien is. Belangstellenden kunnen de publicatie bestellen bij Saffier.

2018/11/20

Avontuur in Azië



Op 23 november presenteert het Vrijmetselarij Museum te Den Haag haar eerste tentoonstelling: ‘Avontuur in Azië’. Deze belicht een onbekend onderwerp: de vrijmetselarij als wereldwijd sociaal netwerk sinds 1734. De tentoonstelling en het begeleidende magazine zijn samengesteld door gastcurator dr. Andréa Kroon. Zij promoveerde als kunsthistorica op het proefschrift Masonic networks, material culture & international trade (Universiteit Leiden 2015).

Reizende vrijmetselaren
In de 18de eeuw was reizen naar Azië een levensgevaarlijk avontuur. Wie in dienst van de VOC naar een overzeese handelspost vertrok, wist niet of hij de reis zou overleven. Zou hij onderweg schipbreuk lijden, in ‘de Oost’ zijn fortuin maken of jammerlijk bezwijken aan een exotische ziekte? Vaak liet zo’n reiziger zich voor zijn vertrek inwijden tot vrijmetselaar. Als Leerling werd hij opgenomen in de Broederschap: een wereldwijd sociaal netwerk, dat hem onderweg nog goed van pas zou komen. 

Japanse lakdoos met vrijmetselaarssymbolen, begin 19de eeuw.
Collectie Vrijmetselarij Museum, Den Haag.
 
Sociaal vangnet
Het lidmaatschapsbewijs fungeerde als een soort paspoort en reisverzekering tegelijk. Hiermee werd een lid in loges aan verre kusten als 'Broeder' met open armen ontvangen, wegwijs gemaakt in de lokale samenleving en - in geval van nood - in praktische of financiële zin ondersteund. Het samenkomen in de loge herinnerde aan thuis. Onder het genot van een maaltijd en een borrel werden er vrienden gemaakt en zakelijke contacten gelegd, en nieuws van thuis uitgewisseld. Bovendien vertrouwde men het transport van brieven, geldwissels en goederen liever toe aan een Broeder, dan een vreemde.

Band met VOC
Vrijmetselaars bekleedden hoge posities in de VOC, het bestuur van de handelsposten, de bemanning van schepen. De loges vormden een belangrijk netwerk langs de handelsroute naar Nederlands-Indië, India, Ceylon, Japan en China. Leden waren betrokken bij de internationale handel in lakwerk en porselein, en bestelden bijzondere stukken met symbolen uit de ‘geheime’ rituelen. De tentoonstelling biedt een kennismaking met de rol van dit wereldwijde sociale netwerk in de koloniale geschiedenis van Zuidoost-Azië. 

Punchkom met vrijmetselaarssymboliek, 1790-1810.
Collectie Vrijmetselarij Museum, Den Haag
.
Erfgoed
Naast een bijzonder gedachtengoed, liet de vrijmetselarij ook een fascinerende materiële cultuur achter. Loges waren opdrachtgever van allerlei lokale architecten en ambachtslieden. In rituele architectuur, interieurs, rituele en decoratieve voorwerpen raakten westerse en oosterse stijlen vermengd. De bewaard gebleven logegebouwen in Zuidoost-Azië zijn een voorbeeld van gedeeld erfgoed (‘shared heritage’). 

Primeur 
Conform de symboliek van de vrijmetselarij, is de vormgeving van de expositie gebaseerd op de gulden snede. Bovendien presenteert het museum een primeur: bezoekers kunnen letterlijk door de geschiedenis bladeren in een uniek boek, dat op hun handbewegingen reageert. Het is een kruising tussen een ouderwets papieren boek en een digitale kennisomgeving. Al bladerend wordt de bezoeker verrast door beelden die tot leven komen en kan zich via beeld, woord en geluid verdiepen in hoofdpersonen, museale topstukken en 'geheime' symboliek. De techniek achter deze bijzondere ervaring werd speciaal voor het museum ontwikkeld door een ontwerpteam: Meta Menkveld i.s.m. Spatial Motion, Pillar Games en DEFRAME.

Praktische info
De tentoonstelling is nog te zien tot herfst 2019. Het magazine Avontuur in Azië. Vrijmetselarij als wereldwijd sociaal netwerk sinds 1734 (50 pag., ISBN: 978-90-826826-1-8, € 7,50) is in het museum te verkrijgen. Informatie over openingstijden, entreetarieven en activiteiten zijn te vinden op: vrijmetselarijmuseum.nl

2018/08/03

Een vergeten kunstenares

Het tweede deel van het mooie project over een vergeten Haagse verzetsheldin is bijna klaar voor presentatie. De tentoonstelling 'Ru Paré, een vergeten kunstenares' belicht haar artistieke oeuvre. Deze is vanaf 25 augustus te zien in Pulchri Studio en vormt een mooi tweeluik met de gelijktijdige expositie over Paré's verzetsverleden in het Museon. Vanuit K&WH mocht Audrey Wagtberg Hansen wederom als gastconservator meewerken en verzorgde Ilse van Marrewijk de vormgeving.

2018/07/21

Indische les in Haags Cultuurmenu



Docenten opgelet: in het nieuwe schooljaar wordt binnen het Haags Cultuurmenu een leuke, nieuwe les aangebonden: Je ging op reis en je nam mee? Indisch erfgoed in Den Haag. Leerlingen van het Voortgezet Onderwijs leren daarbij alles over de eeuwenlange migratie, haar invloed op het Haagse stadsbeeld en zelfs de Haagse keuken! Ook gaan ze zelf een Indonesische theemelange mengen en proeven bij een bedrijf met een mooie geschiedenis: de Inproc (Indische Producten Centrale).


K&WH mocht aan deze les meewerken in opdracht van de afdeling Monumentenzorg & Welstand/Gemeente Den Haag. Daarbij hebben we fijn samengewerkt met Sandra Bal, Hoofd Projectenbureau Haagse Musea, en docenten Laura Wielders Museumeducatie en Geerteke van der Kallen. Voor ons is dit een heel mooi staartje van het erfgoedproject Sporen van Smaragd, dat we eerder voor Monumentenzorg mochten uitvoeren.

2018/06/02

Fonds 1818 Fesrival

Op zaterdag 9 juni a.s. vindt in de Grote Kerk Den Haag het 'Fonds 1818 Festival' plaats. Dit grote feest is onderdeel van het 200-jarig jubileum van de Nutsspaarbank en Fonds 1818. Het programma omvat workshops, een infomarkt, optredens en nog veel meer. Hier vind je ook een kleine expositie over de geschiedenis van spaarbank en fonds, waaraan K&WH met vormgeefster Meta Menkveld heeft samengewerkt. Verder zijn er rondleidingen door de grote tentoonstelling 'Zegels & Pegels' in Het Nutshuis tegenover de kerk.
Het volledige programma vind je hier: hier.

2018/05/20

Genomineerd!

De Geschiedkundige Vereniging Die Haghe reikt sinds 1970 een prijs uit aan spraakmakende publicaties over Den Haag. In 2018 maken maar liefst 22 boeken kans op de Die Haghe Prijs. Inmiddels is de longlist bekend gemaakt en daarop is een van onze boeken vermeld: 'Oog voor wat telt'. Dit boek over de geschiedenis van Haagse ouderenzorg maakten we in opdracht van Saffier, samen met vormgever Laurens van den Bergh en drukkerij Pasmans. Trots natuurlijk!

Duimen jullie nog even mee? Pas in september wordt de shortlist bekend gemaakt, waaruit uiteindelijk op 1 november de winnende titel wordt gekozen. De vakjury bestaat uit drs. Ellen van der Waerden MA, prof. dr. Jan He
in Furnée en mw. Henriette van Aartsen-Warsen.

Alle genomineerde publicaties.