Pimp your pyramid

Egypte lijkt gemaakt voor film. Plaats een verhaal in het natuurlijke landschap met haar indrukwekkende monumenten, een overweldigend decor is niet meer nodig. Van alle antieke culturen die grootse bouwwerken voort brachten, spreekt Egypte het meest tot de verbeelding van bioscoopbezoekers. Welke vrouw droomt er nou niet van baden in ezelinnenmelk en welke man zou geen nacht met Cleopatra willen doorbrengen in de schaduw van een piramide? De tentoonstelling Het Egypte van Hollywood, t/m 17 maart te zien in het Rijksmuseum voor Oudheden, maakt duidelijk hoe deze antieke beschaving werd weergegeven in film (en later televisie) en daarmee onze beeldvorming van het land blijvend heeft beïnvloed. Helaas is hierbij geen catalogus beschikbaar, maar wel een glossy themanummer van het vriendenmagazine RoMeO.

Paneldiscussie met de sprekers.

Op 14 januari j.l. werd in de prachtige Tempelzaal van het museum het symposium Beeldvorming in de historische film georganiseerd, dat inhoudelijk vooral een feest der herkenning bleek.

Jurk uit The Ten Commandments.

Miguel John Versluys (Universiteit Leiden) hield in zijn lezing De zin en onzin van ‘Egyptomanie’ een gepassioneerd pleidooi voor het zoeken naar een andere terminologie voor dit fenomeen. Het woorddeel ´manie´ heeft namelijk een negatieve bijklank, opmerkelijk omdat referenties aan Egypte al vanaf de Bronstijd tot heden zo’n belangrijk onderdeel van onze culturele herinnering vormen. Als alternatief noemde Versluys ´cultural responses to Egypt´ (maar of dat nou zo lekker bekt…).
De verbeelding van de oudheid in films, de bijdrage van Frits Naerebout (Universiteit Leiden) bestond feitelijk uit een opsomming van de verschillende genres. Van films gebaseerd op literatuur of mythologie, tot romantische, bijbelse of zelfs pornografische versies. Omdat deze presentatie over beeldvorming juist zonder visuele ondersteuning door een powerpoint werd gegeven en het publiek al grotendeels bekend leek met de genoemde genres, bracht dit weinig nieuwe inzichten. Interessanter was de conclusie dat films die zich in de oudheid afspelen, behalve een historisch beeld van Egypte ook - of misschien meer nog - een beeld geven van de tijd en cultuur waarin ze zijn gemaakt.

Kostuum uit Night at the Museum 2.

De enthousiaste gastconservator  van de tentoonstelling, Hans van den Berg, is egyptoloog en momenteel werkzaam als forensisch onderzoeker. Hij vertelde over zijn onderzoek Hoe dragen films bij aan beeldvorming over het Oude Egypte? De resultaten hiervan zijn te vinden op zijn website: Ancient Egypt Film. Aan de hand van statistieken en mooie filmposters hield Van den Berg een boeiend betoog over welke thematiek in welke tijdsperiode het populairst was in film en televisie. Zo hebben mummies, populair in het begin van de filmgeschiedenis (1900-1919) , sinds de jaren '90 een grote comeback gemaakt. Ook vertelde Van den Berg in hoeverre de filmbeelden afweken van de historische details. In de tentoonstelling is bijvoorbeeld goed te zien hoe historische voorwerpen werden 'gepimpt' met een goudvernisje om ze aantrekkelijker te maken voor het bioscooppubliek.
De lezing van Nat Muller (onafhankelijk curator en schrijver) over De invloed van Egyptische films op het werk van hedendaagse kunstenaars uit het Midden-Oosten paste minder goed in het dagprogramma. Uit deze bijdrage bleek vooral dat het landschap met zijn fysieke nalatenschap uit de Oudheid, in moderne Egyptische films slechts een achtergrond lijkt te vormen, maar niet onderdeel of onderwerp van het verhaal.

Boek van de Levenden uit The Mummy Returns.

Pieter ter Keurs (Rijksmuseum voor Oudheden) daarentegen had de zaal meteen op zijn hand met zijn lezing over Agatha Christie’s Death on the Nile. Aan de hand van clips uit de bekende vertolkingen met Peter Ustinov (1978) en David Suchet (2004) lichtte Ter Keurs de verschillen toe tussen boek en film. Opmerkelijk is bijvoorbeeld dat Agatha Christie in het boek weinig over het landschap schreef; de enscenering van het plot was voor haar belangrijker dan de locatie. Daartegenover is in de film juist het landschap met ruïnes wel een belangrijk onderdeel van de visuele verhaallijn.
De laatste lezing van Jaap Toorenaar (schrijver en classicus) over De beeldvorming van Egyptenaren in de avonturen van Asterix sloeg natuurlijk ook aan. De invloed van de verhalen van René Goscinny en Albert Uderzo op de beeldvorming van het oude Egypte sinds de jaren zestig bij 'jongeren van 8 tot 88 jaar' mag men niet onderschatten. De strips vormen nog steeds voor de meesten van ons de eerste kennismaking met de antieke oudheid en hebben daardoor veel impact. Na afloop had dan ook iedereen zin om zijn oude stripboeken weer eens op te duiken.

Overzicht van de opstelling.

Het symposium werd afgesloten met een paneldiscussie, waarbij onder meer de vraag werd gesteld of er überhaupt wel een historisch accurate film over Egypte bestaat. Hoewel de huidige generatie film- en tv-makers meer bewust probeert om kostuums en details historisch correct te verbeelden, is dat nog altijd niet het geval. De visuele representatie blijft ondergeschikt aan de artistieke visie en de beoogde impact op de kijker. Maar... 'who cares'?! Het resultaat is vaak fantastisch. De conclusie was dan ook dat (kunst)historici en egyptologen moeten proberen om als kijker van deze films te genieten en het academische ‘nitpicken’ even achterwege te laten. Al met al een geslaagd symposium op een prachtlocatie. Als toegift - na het zien van al dat woestijnzand - begon buiten de eerste sneeuwbui.

[Foto's: Kroon & Wagtberg Hansen, Den Haag.]