De geur van verderf

Laudanum,
design & lettertype door Carl Ryatt.

Waar Twitter al niet goed voor is. Vorige week zagen we een tweetje voorbij komen van een vakgenote in Engeland, een kunsthistoricus die het fenomeen geur onderzoekt. Zij vroeg zich af hoe laudanum - een in de negentiende eeuw zeer populair opiaat dat werd voorgeschreven als slaapmiddel, pijnbestrijder en kalmeringsmiddel - zou hebben geroken. Bij het horen van dit woord gaan de ogen van liefhebbers van de kunst en cultuur van het fin-de-siècle glimmen, aangezien zoveel dames in die periode vervuld van frustratie of ennui hun troost zochten in dit verslavende goedje om daarin slechts hun ondergang aan te treffen. Laudanum roept bovendien bij nuchtere onderzoekers allerlei geheime verlangens op naar een decadente tijd van corsetten, pluche en pauwenveren, naar een opiumroes die zij zelf nooit zullen ervaren. Het veroorzaakt bovendien een hebberigheid naar zo'n flesje met een oud etiket dat zij ooit nog eens op een rommelmarkt hopen te vinden.
Een interessante vraag dus. We vonden het antwoord in Handleiding tot de vergiftleer, ten gebruike bij het onderwijs aan 's Rijks Kweekschool voor Militaire Geneeskundigen uit 1856. Hierin wordt beschreven waaraan je het goedje kunt herkennen:

Laudanum liq. S. Daarvoor bezigt men dezelfde reactieven als opium zelf. Men lette daarboven op den aromatischen geur der kruidnagelen en van het kaneel, en op de gele vlekken die het veroorzaakt, afkomstig van den saffraan. Deze vlekken zijn van overeenkomstige verkleuringen der huid, door salpeterzuur en tinctura jodii voortgebracht, spoedig te onderscheiden door ammonia (laudanum vlekken worden daardoor niet veranderd, andere wel). 

Met andere woorden: de geur van laudanum was een beetje te vergelijken met die van speculaas, de genoemde kruiden waren destijds kostbaar. Gezien de populariteit van het Oriëntalisme in de kunst van de betreffende periode, is het eigenlijk niet verwonderlijk dat dit opium-tinctuur een luxe, exotische geur meekreeg. Ongetwijfeld waren al die kruiden voornamelijk bedoeld om de oorspronkelijke smaak of geur te maskeren, het zal in werkelijkheid best een vies of bitter goedje zijn geweest. Heeft iemand meer informatie, dan horen we het graag.
Hoezeer laudanum nog tot de verbeelding spreekt blijkt wel uit het prachtige vintage lettertype, dat grafisch vormgever Carl Ryatt hiernaar recentelijk vernoemde (zie afbeelding). Meer hierover is te vinden in een interview met deze vormgever op Graphicdesign.com.