Ode aan Praz

Zoals we in een eerdere blog signaleerden, is de verbeelding van de dood in de kunst een ‘trending topic’ binnen het vakgebied. Het Staedel Museum in Frankfurt komt nu met de tentoonstelling Schwarze Romantik. Von Goya bis Max Ernst (waarom eigenlijk de één zonder en de ander met voornaam?). Ze is geheel gewijd aan de duistere zijde van de kunst uit de negentiende en begin twintigste eeuw.

 J.H. Füssli, Der Nachtmahr, 1790-91.

© Frankfurter Goethe-Haus - Freies Deutsches Hochstift

De inspiratiebron voor de samenstellers was het bekende boek van Mario Praz, La carne, la morte e il diavolo nella letteratura romantica, uit 1930 (dat in vertaling als The Romantic Agony in de K&WH boekenkast staat). De tentoonstelling laat zien hoe kunstenaars gefascineerd werden door gruwel en lijden, de ‘zieke’ hoekjes van de menselijke geest, het mysterieuze, de eenzaamheid, het kwaad en natuurlijk de dood.

De tentoonstelling is opgebouwd uit zeven delen. De draad wordt opgepakt bij de bloedige gebeurtenissen tijdens de Franse Revolutie. De harde strijd en de daaropvolgende periode van ontnuchterende wetenschappelijke ontdekkingen, stimuleerden kunstenaars de harde, realistische zijde van het leven te verbeelden. Er ontstond echter een tegenbeweging, die zich van de rede afkeerde naar de droom en het onderbewuste, en van het zonnige landschap naar het avondrood en de nacht. Uiteraard ontbreekt De Nachtmerrie van Johan Heinrich Füssli (1741-1825), een iconisch schilderij, niet in deze presentatie.

F.W. Murnau (1888-1931), filmstill uit Nosferatu. Eine Symphony des Grauens, 1922.© Friedrich-Wilhelm-Murnau-Stiftung

Voor deze expositie zijn meesterwerken bij elkaar gehaald: van Romantici als Goya, Füssli, Blake en Friedrich, tot Symbolisten als Moreau, Redon en Klinger, en Surrealisten als Magritte, Dalí en Ernst. Naast meer dan 200 kunstwerken worden filmfragmenten van horrorklassiekers als F.W. Murnau’s Nosferatu (1922) en James Whale’s Frankenstein (1931) getoond. Als smaakmaker dient deze video:



Wie de eerdere kaskrakers Kunst und Wahn (Wenen, 1997) en Melancholie (Parijs, 2005) heeft gemist, moet beslist een inhaalslag maken door nu naar Frankfurt te reizen.

Carlos Schwabe, The Wave, 1907.
© Musée d’art et d’histoire de la Ville de Genève

De tentoonstelling is overigens onderdeel van een groter project Impuls Romantik, opgezet door het Kulturfonds Frankfurt RheinMain. In de periode 2012-2014 wordt de Romantiek in diverse evenementen belicht, met nadruk op vele regionale kunstenaars en auteurs, zoals Goethe en de gebroeders Grimm. Dergelijke ambitieuze en langdurige initiatieven zie je helaas niet zo snel in ons landje. Een geweldig interessant initiatief, dat hopelijk zeer succesvol zal zijn en navolging zal krijgen. Na Frankfurt reist de tentoonstelling in 2013 door naar het Musée d’Orsay, dan met de pakkende titel L'ange du bizarre. Le romantisme du Goya à Max Ernst.

Surrealisme en egyptomanie

Het interdisciplinaire tijdschrift Dada/Surrealism heeft een call for papers verspreid voor het thema-nummer 'Wonderful Things': Surrealism and Egypt, dat in 2012 zal verschijnen. Het is dan 90 jaar geleden dat Howard Carter (1874-1939) het graf van Toetankhamon opende en een 'egyptomanie' in de kunsten veroorzaakte (de tweede ronde, want een eerste volgde op de publicatie van Description de l'Égypte in 1808-1829). Met name surrealistische kunstenaars zoals Man Ray, Leonora Carrington, Lee Miller en André Breton waren gefascineerd door de architectuur, mystieke symboliek en vormgeving van het oude Egypte. Suggesties voor bijdragen (max. 250 woorden) zijn welkom tot 16 oktober 2011. Meer informatie op deze website.

De erfenis van het Surrealisme

Bij de Joan Miró-tentoonstelling in Tate Modern (Londen) wordt een congres rond het thema 'Surrealism and Its Legacies' georganiseerd. Dit vindt plaats op 13 mei 2011. Meer informatie op de website van het Centre for the Study of Surrealism.

Man Ray

Het is grappig om steeds weer te constateren dat kunst, net als kleding, onderhevig is aan terugkerende modes. In de jaren '80 was het Surrealisme uit de jaren '20 erg populair en werd hiermee volop geflirt in videoclips, mode en interieur. Nu zijn de jaren '80 weer 'in' en voila, terug is ook het Surrealisme in de internationale tentoonstellingsprogrammering. Het Fotomuseum Den Haag volgt deze trend op de voet door een grote overzichtstentoonstelling te wijden aan Man Ray (1890-1976).
Hoewel hij in meerdere media werkte, werd Man Ray vooral bekend als een van de eerste kunstenaar-fotografen. Het grote publiek kent vooral zijn provocerende foto's waarin het vrouwelijk lichaam als een object werd vermomd of vervormd. Hij bewoog zich tussen Surrealisme, DaDa en - nee het is geen vies woord - esoterie in Parijs en New York, waardoor zijn leven en werk vervlochten is met dat van andere grootheden. Zoals voor zovele kunstenaars, geldt dat zijn roerige romances met diverse lieflijke muzen enkele goedkope biografieën hebben geïnspireerd. Maar met zijn vernieuwende multimediale oeuvre was hij de grootvader van vele trends, die in de hedendaagse fotografie, kunst en interieurdesign nog altijd schaamteloos worden gekopieerd. Meteen gaan zien dus.

Tentoonstelling: Zorgeloos, maar niet onverschillig. Man Ray, 24/01 t/m 19/04/2009, Fotomuseum Den Haag.

(Afbeeldingen: Man Ray (1890-1976), Larmes (1932) en Le violon d'Ingres (1924), collectie Man Ray Trust, New York.)

Lee Miller

Wie de tentoonstelling in het V&A Museum in Londen gemist heeft, krijgt een herkansing in Parijs. In het Musée Jeu de Paume is vanaf eind oktober een selectie van ca. 150 foto's van en door Lee Miller (1907-1977) te zien.
De van geboorte Amerikaanse Miller nam in het begin van de 20ste eeuw een belangrijke plaats in als model in de kring Surrealisten te Parijs. Zij was model, muse en minnares van kunstenaar/fotograaf Man Ray, en vervulde de rol van levend standbeeld in Jean Cocteau's film Le Sang d'un Poète. Vervolgens ontwikkelde deze opmerkelijke vrouw zich zelf als fotografe voor invloedrijke modetijdschriften als Vogue. Ze verdiende de kost met portretten en modefoto's, maar experimenteerde net als Man Ray met surrealistische fotografie. In de jaren '30 reisde ze met haar toenmalige geliefde door Egypte, hetgeen een reeks ongewone woestijnbeelden opleverde, die haar in een nieuwe richting wezen.
In de jaren '40 reisde ze als oorlogscorrespondente voor het Amerikaanse leger naar het front en verraste redacties met aangrijpende reportages, die als het hoogtepunt van haar werk worden beschouwd. Na een losbandig en onvoorspelbaar leven koos zij in 1947 voor stabiliteit in een huwelijk met de Engelse auteur Ronald Penrose. Op dat moment hing ze ook haar fototoestel in de wilgen, maar deze keuze bracht haar geen rust.
Recentelijk is het Lee Miller Archive online toegankelijk gemaakt. De tentoonstelling brengt voor het eerst werken uit diverse collecties samen.

Tentoonstelling: L'art de Lee Miller, 21/10/2008 t/m 04/09/2009, Musée Jeu de Paume, Parijs.