Breitner als fotograaf

G.H. Breitner, Meisje in kimono (Geesje Kwak), 1893.
Foto: collectie RKD

Vijftig jaar geleden ontving het Rijksbureau voor Kunsthistorische Documentatie (RKD) in een schenking foto's en negatieven van schilder George Breitner (1857-1923). In november 2011 maakt het RKD een database met 2.300 foto's en begeleidende tekst online toegankelijk. Hoewel Breitner's foto's aanvankelijk slechts als studies voor zijn schilderijen werden gezien, worden ze inmiddels ook hoog gewaardeerd om hun artistieke kwaliteit. Verder vormen ze een interessante documentatiebron over het Amsterdam rond 1900.

Wie de originele foto's van Breitners van dichtbij wil zien, kan nu terecht in het Van Gogh Museum. Een selectie van zijn werk is opgenomen in de tentoonstelling Snapshot. Schilders en fotografie, 1888-1915, naast foto's van tijdgenoten Pierre Bonnard, Maurice Denis, Henri Evenepoel, Henri Rivière, Felix Vallotton en Edouard Vuillard.

Hoog op de poten

We hebben al eerder op deze blog het verschijnen van Frans Schmit’s mooie boek De Haagse ooievaar aangekondigd. Inmiddels is dit verschenen bij uitgeverij De Nieuwe Haagsche en meteen al uitgeroepen tot bestseller.
Schmit is uit persoonlijke interesse het symbool van ‘zijn’ stad gaan fotograferen. Op zijn Flickr-account heeft hij in de loop der jaren een groeiende verzameling foto’s gezet, waarvan een selectie in het boek is opgenomen. Het is een uitzonderlijke verzameling geworden: ooievaars op gevelstenen, tegeltableaus, logo’s, windvanen en allerlei andere plekken en voorwerpen in de stad. In de tekst bespreekt Schmit de historische band tussen Den Haag en de vogel, en de diverse thema's in zijn fotocollectie, waaronder muurschilderingen, sport en bedrijven. In het boek is een leuke wandeling opgenomen, voor wie het allemaal zelf op een mooie dag wil gaan bekijken. Ook ideaal voor expats die de stad willen leren kennen, want de tekst is tweetalig, Nederlands en Engels.

NAi schaft beeldkosten af

Niet iedere kunstpublicatie kan een commercieel succes zijn, want niet ieder onderwerp spreekt massa's mensen aan. Wil een uitgever toch in de publicatie van kunsthistorische onderzoeksresultaten investeren, dan zijn de hoge kosten van beeldmateriaal vaak de volgende hindernis. De bedragen die musea, professionele fotografen en andere rechthebbenden rekenen voor het gebruik van een afbeelding lopen zeer uiteen, bovendien komen er vaak technische reproductiekosten bij. Het betekent meestal dat een subsidie nodig is om de afbeeldingen bij de tekst te bekostigen, maar wat te doen als die wordt afgewezen? Soms is een instelling bereid een lager 'cultuurtarief' te hanteren, maar vaak ook niet, want ook musea moeten het verlies van subsidies ergens mee compenseren.

Met gejuich ontvingen wij dan ook het volgende bericht: per 1 februari 2011 zal het Nederlands Architectuurinstituut geen gebruiksvergoeding meer rekenen voor het gebruik van beeldmateriaal uit de eigen collectie. Men overweegt een Creative Commons License toe te passen. De (technische) kosten van digitalisering worden nog wel in rekening gebracht. De vrijstelling geldt bovendien niet voor werk waarop rechten van derden gelden, zoals (nabestaanden van) architecten. Maar toch betekent deze stap een enorme vergroting van de gebruiksmogelijkheden en daarmee de onderzoeksmogelijkheden voor liefhebbers en professionals. Meer info op: http://www.archief20.org/.

Sculptuur op de foto

Wie op het punt staat naar New York te vliegen, kan in het MOMA nog net een leuke tentoonstelling meepikken: The original copy. Photography 0f sculpture, 1839 to Today. Met de komst van de fotografie is de rol van de kopie in de kunst drastisch veranderd, evenals de aura van het origineel. Aanvankelijk bedoeld als een manier om een herinnering aan een beeld vast te leggen, of als medium om sculptuur te bestuderen, is langzaam een relatie en spanningsveld tussen beide media ontstaan, waaruit nieuwe kunstvormen zijn geboren. Dit thema wordt verkend aan de hand van meer dan 300 foto's en tijdschriften, en het werk van meer dan 100 kunstenaars. Voor ons en andere thuisblijvers is er gelukkig de catalogus.

Kapitein van Waegeningh, fotograaf

Het werk van de amateur-fotograaf Emile van Waegeningh (1870-1944) wordt belicht in een tentoonstelling in Breda's Museum, welke tot 29 augustus 2010 te zien is. Deze in Breda werkzame apotheker bij de militaire geneeskundige dienst maakte prachtige foto's in de privésfeer. Daarbij paste hij de nieuwste technieken van zijn tijd toe, waaronder fotografie in kleur. Van Waegeningh ontwikkelde zich steeds meer in de richting van de forensische criminologie, een terrein waarin hij als een van de eersten ook fotografie toepaste. Bij de tentoonstelling verschijnt een publicatie.

Lach eens naar het vogeltje!

Toen K&WH nog in Leiden kunstgeschiedenis studeerden, was bezoek aan het Prentenkabinet vaste prik. Hier leerden we kunsttechnieken kennen aan de hand van de prentenverzameling, maar maakten we ook kennis met de prachtige fotoverzameling.
In 1953 begon professor Hans van der Waal met de aanleg van deze unieke collectie, wat voor opgetrokken wenkbrauwen zorgde bij de academische en artistieke establishment, want fotografie was toch geen ‘kunst’! De verzameling is inmiddels uitgegroeid tot de grootste museale fotocollectie van Nederland en rekent tot haar vele topstukken onder meer de eerste afbeelding van het camera-obscuraprincipe uit 1545, de originele camera van schilder George Hendrik Breitner, en werk van moderne ‘klassiekers’ als Alfred Stieglitz en Diane Arbus.
Het Fotomuseum in Den Haag toont voor het eerst een selectie in de tentoonstelling Fotografie! Een Bijzondere Collectie van de Universiteit Leiden. Het overzicht is thematisch opgebouwd, niet chronologisch; het beeldende element is het belangrijkst. Te zien is onder meer de complete serie portretten, die fotograaf Hendrik Kerstens maakte van zijn dochter Paula (onlangs geschonken aan de universiteit en voor het eerst te zien). Bij de tentoonstelling is een Engelstalige catalogus verschenen van de hand van Maartje van den Heuvel en Wim van Sinderen. Daarnaast worden diverse publieksactiviteiten georganiseerd in het Fotomuseum en in de Leeszaal Bijzondere Collecties van de Universiteitsbibliotheek Leiden. De tentoonstelling loopt nog tot 18 april 2010.

[Foto: Umbo (Otto Umbehr), zonder titel, ca. 1927, gelatinezilverdruk, 34,8 x 26,4 cm. Bijzondere Collecties, Universiteitsbibliotheek Leiden, © pictoright Amsterdam.]

Nieuw bij de Walburg Pers

Bij de Walburg Pers verscheen een boek over portretfotograaf Franz Ziegler (1893-1939), bekend als dé fotograaf van het Koninklijk Huis. Zo transformeerde hij het beeld van een wat timide prinses Juliana in de loop der jaren tot dat van een zelfbewuste kroonprinses met een Hollywood-achtige glamour. Ziegler experimenteerde graag en probeerde de techniek te verfijnen. Hij gebruikte uiteenlopende edeldrukprocédés en onderzocht met de firma Philips de toepassingsmogelijkheden voor natriumlicht. Dit zorgde voor optimale contrastbeheersing. Ziegler organiseerde ook tentoonstellingen, gaf lezingen en was bestuurlijk actief. Zo heeft hij een belangrijke bijdrage geleverd aan de waardering van de fotografie als zelfstandige kunstvorm. De publicatie begeleidt een tentoonstelling in Paleis het Loo (vanaf maart 2010).

Publicatiegegevens: Niels Coppes/Marjan van Heteren/Mieke Jansen, Franz Ziegler, Virtuoos fotograaf (1893–1939), Walburg Pers, Zutphen 2009, ISBN 978-90-5730-657-0, 144 pag., € 24,95.

Terwijl van de arbeidersbeweging al jaren een meerdelig biografisch woordenboek bestaat, ontbrak tot nog toe een dergelijk overzicht van Nederlandse ondernemers. De Walburg Pers zag dit hiaat en komt nu met een zesdelige serie Nederlandse Ondernemers 1850-1950, waarin de biografieën zijn gebundeld van 300 ondernemers, die zowel zakelijk als maatschappelijk van grote betekenis zijn geweest voor hun stad, regio of zelfs het land. 'Noord-Brabant, Limburg en Zeeland' is het eerste te verschijnen deel, Zuidholland wordt pas belicht in deel 4.

Publicatiegegevens: Joop Visser/Matthijs Dicke/Annelies van der Zouwen, Nederlandse Ondernemers 1850-1950. Noord-Brabant, Limburg en Zeeland, Walburg Pers, ISBN 978-90-5730-658-7, ca. 400 pag., € 39,50 (of € 199,00 bij voorintekening op de hele serie, in cassette).

Man Ray

Het is grappig om steeds weer te constateren dat kunst, net als kleding, onderhevig is aan terugkerende modes. In de jaren '80 was het Surrealisme uit de jaren '20 erg populair en werd hiermee volop geflirt in videoclips, mode en interieur. Nu zijn de jaren '80 weer 'in' en voila, terug is ook het Surrealisme in de internationale tentoonstellingsprogrammering. Het Fotomuseum Den Haag volgt deze trend op de voet door een grote overzichtstentoonstelling te wijden aan Man Ray (1890-1976).
Hoewel hij in meerdere media werkte, werd Man Ray vooral bekend als een van de eerste kunstenaar-fotografen. Het grote publiek kent vooral zijn provocerende foto's waarin het vrouwelijk lichaam als een object werd vermomd of vervormd. Hij bewoog zich tussen Surrealisme, DaDa en - nee het is geen vies woord - esoterie in Parijs en New York, waardoor zijn leven en werk vervlochten is met dat van andere grootheden. Zoals voor zovele kunstenaars, geldt dat zijn roerige romances met diverse lieflijke muzen enkele goedkope biografieën hebben geïnspireerd. Maar met zijn vernieuwende multimediale oeuvre was hij de grootvader van vele trends, die in de hedendaagse fotografie, kunst en interieurdesign nog altijd schaamteloos worden gekopieerd. Meteen gaan zien dus.

Tentoonstelling: Zorgeloos, maar niet onverschillig. Man Ray, 24/01 t/m 19/04/2009, Fotomuseum Den Haag.

(Afbeeldingen: Man Ray (1890-1976), Larmes (1932) en Le violon d'Ingres (1924), collectie Man Ray Trust, New York.)

Lee Miller

Wie de tentoonstelling in het V&A Museum in Londen gemist heeft, krijgt een herkansing in Parijs. In het Musée Jeu de Paume is vanaf eind oktober een selectie van ca. 150 foto's van en door Lee Miller (1907-1977) te zien.
De van geboorte Amerikaanse Miller nam in het begin van de 20ste eeuw een belangrijke plaats in als model in de kring Surrealisten te Parijs. Zij was model, muse en minnares van kunstenaar/fotograaf Man Ray, en vervulde de rol van levend standbeeld in Jean Cocteau's film Le Sang d'un Poète. Vervolgens ontwikkelde deze opmerkelijke vrouw zich zelf als fotografe voor invloedrijke modetijdschriften als Vogue. Ze verdiende de kost met portretten en modefoto's, maar experimenteerde net als Man Ray met surrealistische fotografie. In de jaren '30 reisde ze met haar toenmalige geliefde door Egypte, hetgeen een reeks ongewone woestijnbeelden opleverde, die haar in een nieuwe richting wezen.
In de jaren '40 reisde ze als oorlogscorrespondente voor het Amerikaanse leger naar het front en verraste redacties met aangrijpende reportages, die als het hoogtepunt van haar werk worden beschouwd. Na een losbandig en onvoorspelbaar leven koos zij in 1947 voor stabiliteit in een huwelijk met de Engelse auteur Ronald Penrose. Op dat moment hing ze ook haar fototoestel in de wilgen, maar deze keuze bracht haar geen rust.
Recentelijk is het Lee Miller Archive online toegankelijk gemaakt. De tentoonstelling brengt voor het eerst werken uit diverse collecties samen.

Tentoonstelling: L'art de Lee Miller, 21/10/2008 t/m 04/09/2009, Musée Jeu de Paume, Parijs.