Fatale reislust

Voordat K&WH werd opgericht, werkten wij afzonderlijk als freelance kunsthistorici. Een van de eerste opdrachten kwam van het (destijds net opgerichte) Instituut Collectie Nederland. Joost Willink leidde daar een interessant project over de geschiedenis van het restauratiebeleid van de overheid, waarbij verschillende freelancers zich ieder op de ontwikkelingen binnen een bepaalde discipline concentreerden: schilderijen, meubels, textiel, etc. De archieven van de Rijksinspecteur voor het cultureel erfgoed, D.F. Lunsigh Scheurleer, vormden de basis voor het onderzoek. Het eindresultaat was de publicatie: Roerend Erfgoed; ruim een halve eeuw Rijkszorg voor collecties (nog altijd te bestellen bij Primavera Pers).

De herinnering aan die leuke tijd kwam bovendrijven omdat Willink nu de media bestormt met zijn fascinerende boek Reis naar het noodlot. Het Afrikaanse avontuur van Alexine Tinne (1835-1869). Dit belicht het leven van de Haagse aristocrate en 'ontdekkingsreizigster' Alexine Tinne (1835-1869). Zij verbijsterde haar landgenoten met een oneigentijdse manier van leven en had een zucht naar avontuur, die velen - en uiteindelijk ook zijzelf - met de dood moesten bekopen. Willink doet in zijn boek boeiend verslag van de expeditie die Tinne samen met haar moeder in Afrika ondernam, en laat daarbij zien hoe gedegen het archiefonderzoek is geweest, waarbij ontdekking na ontdekking werd gedaan. Naast vele brieven zijn ook de door Tinne zelf gemaakte foto’s bewaard gebleven. Delen uit haar etnografische verzameling zijn in het World Museum in Liverpool terecht gekomen. Een selectie van deze bijzondere documenten en voorwerpen, waaronder nooit eerder getoonde familiestukken, worden van 13 oktober 2012 t/m 17 februari 2013  in het Haags Historisch Museum tentoongesteld. Een passende kroon op een prachtig project! Het museum organiseert allerlei nevenactiviteiten, waaronder een lezing en een bezoek aan Tinne's voormalige woonhuis op het Lange Voorhout. Het volledige programma is te vinden op de website van het museum.

Picknicktoer Nieuwe Haagse School

In november 2008 verscheen het prachtige boek Schoone Eenheid, waarin de stedenbouw en architectuur van Den Haag tijdens het interbellum wordt belicht. De auteur, Marcel Teunissen, verzorgt regelmatig excursies over het onderwerp, waaronder op zondag 6 juni a.s. een picknicktoer.
Daarbij wordt speciale aandacht besteed aan het groene karakter van de stad. Dat Den Haag in Nederland de stad met de meeste parken en plantsoenen is, is namelijk toe te schrijven aan de planologische praktijken van het interbellum. Het eerste deel van de toer voert door Marlot en het Benoordenhout. Vervolgens wordt in Scheveningen op een groene plek gezamenlijk geluncht (bij regen overdekt). Het tweede deel voert via de Vogelwijk naar Bohemen en vervolgens terug naar het centrum.

Register Freelance en Zelfstandige Kunsthistorici

Het Register Freelance en Zelfstandige Kunsthistorici wordt binnenkort openbaar toegankelijk. Dit online beroepsregister kent een lange voorgeschiedenis.

In Nederland zijn veel kunsthistorici werkzaam op freelance of zelfstandige basis. Al deze ondernemende vakgenoten beschikken over specialistische kennis en vaardigheden, die inzetbaar zijn bij projecten en publicaties. Mits je elkaar weet te vinden... Hoewel vakgenoten zich in toenemende mate online profileren, werd een register van zelfstandige kunsthistorici node gemist. Sinds de opheffing van vakorganisatie SPKO bestond voor deze groep geen afzonderlijke beroepsorganisatie of aanspreekpunt meer. NMV, VNK en OSK behartigen tevens of uitsluitend de belangen van vakgenoten in loondienstverband, die aanzienlijk kunnen verschillen van de belangen van zelfstandigen.
In het verleden voorzag de SPKO tevens in een handige adressengids, waaruit vakgenoten, musea, uitgevers, potentiële opdrachtgevers en particulieren konden putten, wanneer zij een professional in de kunst-, cultuur- en erfgoedsector met specifieke kennis over een bepaald onderwerp zochten. Vakgenoten hebben behoefte aan herstel van dergelijke services, ondervonden wij bij de K&WH workshops over ondernemerschap. Bij het congres ‘De schrijvende kunsthistoricus’ op 2 oktober 2009 werd meer concreet besloten deze in ere te herstellen. Het deelnemersonderzoek gaf aan dat er geen behoefte is aan de oude verenigingsconstructie, dus werd gekozen voor een online beroepsregister met een duidelijke netwerkfunctie.

Het nieuwe Register geeft de zelfstandige beroepsgroep een herkenbaar gezicht en gemakkelijk vindbare locatie, en stimuleert samenwerking tussen vakgenoten en opdrachtgevers. Leden kunnen onderling kennis en ervaring uitwisselen, hierbij gebruik maken van diverse in de site ingebouwde tools, en natuurlijk hun kennis en expertise profileren op hun ledenpagina's. Voor (potentiële) opdrachtgevers is het Register een ideale plek om inzetbare specialisten te leren kennen en het ledenbestand eenvoudig op trefwoorden te doorzoeken. Lidmaatschap en raadpleging zijn vooralsnog kosteloos, omdat van een bestaande netwerkservice gebruik wordt gemaakt (Ning.com). Het beheer wordt in de aanloopperiode verzorgd door K&WH en diverse 'moderators'.
Fase I, een opstartperiode waarin lidmaatschap alleen op uitnodiging mogelijk is, is in volle gang. (Collega's die in deze eerste fase willen helpen het netwerk uit te bouwen, kunnen zich aanmelden via: audrey@kroonwagtberghansen.nl). Binnenkort start Fase II: dan wordt het Register openbaar toegankelijk en wordt een grote ledenwervingscampagne gestart. Het Register wint immers aan kwaliteit en belang, naarmate meer vakgenoten participeren. Fase III zal vervolgens gericht zijn op het informeren van potentiële opdrachtgevers in de kunst-, cultuur- en erfgoedsector over het Register.

[Great minds think alike? Het is inmiddels voor VNK-leden mogelijk om een drietal profielpagina's aan te maken op de VNK-website (kosten € 25 per jaar). Hiermee hoopt men vooral zelfstandige leden te bedienen.]

‘Kunsthistorici kunnen niet schrijven’

Dat zei Nicole Ex, een van de sprekers op het congres De schrijvende kunsthistoricus, op 2 oktober j.l. in de RKD. Zeer terecht overigens. Een probleem dat begint bij de opleiding. Ook de dames K&WH werden op de Universiteit Leiden geconfronteerd met gruwelen als Het Kunsthistorisch ABC, een leidraad voor het schrijven van saaie en ondoordringbare academische stukken. Je moest wel erg eigenwijs zijn, om het aangeleerde meteen na afstuderen weer te vergeten. Maar wie gelezen wil worden, moet begrijpelijke taal schrijven. Omdat het de meeste kunsthistorici aan journalistieke vaardigheden ontbreekt, geven redacties en uitgevers vaak de voorkeur aan een andere auteur. Bij- of nascholing is dus gewenst.

Een nieuw kunstfonds, Thieme Art, hoopt zich met titels op het gebied van (moderne) kunst en fotografie te gaan onderscheiden. Goed nieuws is dat de uitgever, Marloes Waanders, positief tegenover honorering van auteurs staat. Maar auteurs moeten zich verdiepen in het uitgeefproces om mee te kunnen denken met de opdrachtgever, zorgen dat hun publicatie-idee binnen het fonds past, en bovendien tarieven bieden die concurrenten buiten spel zetten.
Marie Christine van der Sman (directeur NAGO), deed iets zeer ongebruikelijks: zij besprak niet alleen de successen, maar ook de missers in een reeks van museale publicatieprojecten. Juist daarvan viel veel te leren: maak goede afspraken over alle aspecten van de samenwerking tussen auteur en museum. Niet alleen over honoraria, maar ook de afhandeling van het redactieproces, vertaling en drukproef. Bespreek wijzigingen altijd met auteurs en voorkom onderlinge verschillen in honorering.

Slechts weinig auteurs zijn goed bekend met hun eigen rechten. Zij verdiepen zich hier pas in wanneer een conflict ontstaat - te laat. Juriste Marijke Reinsma van de FreeLancers Associatie gaf aan, dat een museum als werkgever weliswaar rechten heeft op de tekst van haar instellingsmedewerkers, maar als opdrachtgever géén recht heeft op de tekst van een ingehuurde (freelance) auteur. Eerst moet overdracht van auteursrecht (schriftelijk) plaatsvinden. Een auteur kan daarbij zelf bepalen voor welke zaken hij/zij wel of niet een licentie verleend. Het is redelijk om voor recht op herdruk, online hergebruik of verfilming aanvullende vergoeding te verlangen.
Journalist Pierre Spaninks, voorzitter van de FreeLancers Associatie, speelde advocaat van de duivel door in te gaan op de het honorarium van freelance auteurs aan de hand van een rekenvoorbeeld. Uit vragen uit de zaal werd al eerder op de dag duidelijk, dat de meeste kunsthistorici een wat afwachtende houding aannemen: zij vroegen opdrachtgevers welke tarieven zij mochten hanteren. Dat terwijl een ondernemer toch uit moet gaan van zijn/haar bedrijfskosten voor het leveren van een product of dienst, en zijn eigen inkomenswens. Het hanteren van offertes is zinvol omdat dit een relatie van leverancier en afnemer creëert. Ook het hanteren van leveringsvoorwaarden voorkomt veel problemen.

Vincent van den Eijnde, directeur van beeldrechtorganisatie Pictoright, gaf aan dat auteurs, redacties en uitgevers op deze organisatie zijn aangewezen voor het overeenkomen van gebruiksvergoedingen voor afbeeldingen van moderne en hedendaagse kunst. Wetenschappelijke publicaties kunnen zich gelukkig beroepen op citaatrecht, maar voor de juiste interpretatie van de regels kan het zinvol zijn om vooraf met Pictoright te overleggen.
En zo was er meer goed nieuws. Kunsthistorici hoeven geen leen- of reprorechtvergoedingen mis te lopen. Cees Holierhoek (Cedar) gaf aan, dat wettelijk geregelde vergoedingen voor het uitlenen van boeken in bibliotheken en kopiëren van teksten aan auteurs toekomen. Deze worden uitgekeerd aan de uitgever, die als doorgeefluik fungeert, of aan de auteur zelf. Op de informatiemarkt bij het congres werden door Cedar aansluitingscontracten verstrekt, die voor auteurs kosteloos zijn.

Onze medeorganisator Catrien Deys gaf als dagafsluiting een overzicht van publicatiesubsidies. Ook al bieden die veel kansen, een kritische noot is op zijn plaats. In tegenstelling tot literaire fondsen, staan de meeste cultuurfondsen alleen de uitgever (rechtspersoon) toe een aanvraag te doen, niet de auteur zelf. Hierdoor is de commerciële sector aan zet. Bovendien hebben de meeste cultuurfondsen een voorkeur voor moderne en hedendaagse kunst. Zo wordt de verleiding wel erg groot om alleen nog te schrijven over zaken, die in aanmerking voor steun komen. Beslist wordt meestal op basis van een manuscript, wat aangeeft dat men uitgaat van instellingsauteurs, niet zelfstandigen. En in vrijwel alle gevallen geldt, dat honorering van auteurs aan een maximum is gebonden of alleen sprake van kosten voor levensonderhoud mag zijn. Voor de kosten van vormgeving, fotografie en drukwerk gelden zulke grenzen niet. Vorm krijgt zo ongemerkt voorrang op inhoud, en ondernemerschap van auteurs wordt alles behalve gestimuleerd.

Knelpunten zijn er in het vakgebied dus nog genoeg. Voor vakorganisaties als VNK, NMV en OSK ligt hier een belangrijke taak: het voorlichten van haar leden over hun rechten en plichten als auteur in de kunst-, cultuur- en erfgoedsector. Samenwerking met auteursorganisaties zou hierin uitkomst kunnen bieden.
Op de informatiemarkt bij het congres zagen we overigens een nieuwkomer in de kunstsector: de Vereniging van Historische Onderzoeksbureaus. Is dit wellicht de vakorganisatie voor zelfstandige vakgenoten, waar we sinds de opheffing van de SPKO op wachten?

Haering party!

Koninklijke De Swart hield vandaag haar jaarlijkse Haering Party. Nu begeven wij ons zelden in het Haagse borrelcircuit - we zijn niet van die netwerktijgers, eerder kittens. Maar de dames K&WH waren hier wel van de partij in het kader van de samenwerking aan de zakboekjesreeks Den Haag rond 1900 met De Nieuwe Haagsche, dochter van KDS. U heeft wat gemist hoor. Alle geïnteresseerden konden een kijkje nemen in de drukkerij, waar het lawaai en productiegeweld van de vele drukpersen nooit stilvalt. Daarna werden de gasten getrakteerd op een keur aan culinaire verleidingen en begeleidende drankjes. Niet alleen een Scheveningse viskar, volgeladen met de beloofde haering, oesters, boterzachte paling en andere mooie zeevruchten (met, jawel, zelfs Deense Aquavit op ijs!). Het feestje werd opgeluisterd met een spectaculaire drum- en dansband, die in de wijde omtrek te horen moet zijn geweest. Bij deze zonnige borrel bereikte het gezelschap al snel het stadium van gezelligheid en geanimeerde gesprekken, maar dat bleek slechts een voorafje. Er stond ook nog een compleet asperge-buffet klaar. Met andere woorden, de gastheer heeft met deze party laten zien, dat dit bedrijf een ster is in niet alleen drukwerk, maar ook relatiebeheer. Krijgen we volgend jaar weer een uitnodiging?

Workshops voor kunsthistorici

Vooral tijdens een kredietcrisis is het moeilijk om nieuwe projecten zelfstandig te realiseren. Professionals in de kunst-, cultuur- en erfgoedsector zijn dan ook steeds vaker genoodzaakt externe ondersteuning aan te zoeken. Daardoor krijgen kunsthistorici, auteurs, kunstenaars en anderen, die normaliter niet als fondsenwerver werkzaam zijn, toch met subsidietrajecten te maken. Kroon & Wagtberg Hansen organiseert op 9 en 16 oktober 2009 een workshop Subsidie- & fondsenwerving in de kunst-, cultuur- & erfgoedsector. Dit is een training basisvaardigheden voor (startende) professionals, die deelnemers de werving niet uit handen neemt, maar vaardigheden en advies biedt, waarmee zij met zelfvertrouwen aan de slag kunnen. Deelnemers werken in informele sfeer zelf een conceptaanvraag uit.
Daarnaast wordt ook een workshop voor freelancers en zelfstandigen in de kunst-, cultuur- en erfgoedsector georganiseerd op 11 en 18 september 2009: De kunsthistoricus als ondernemer. Deze informeert (startende) professionals over tal van praktische zaken; van tarifering en het maken van offertes, tot auteursrecht en contracten met opdrachtgevers, maar ook over verzekeringen en belastingvoordelen, het maken van publiciteit en het voorkomen van conflicten met opdrachtgevers.
De beide workshops vinden plaats op een passende (kunst)historische locatie: de bestuurskamer van Schilderkunstig Genootschap Pulchri Studio te Den Haag. Meer informatie is op te vragen: audrey@kroonwagtberghansen.nl.

Charlotte organiseert

Omdat wij zelf evenementen in de kunsthistorische sfeer organiseren, zullen wij niet snel de aandacht vragen voor andere evenementenorganisatoren. Graag maken wij een uitzondering voor Charlotte organiseert. Charlotte Ariëns heeft ruim 10 jaar ervaring met professionele evenementenorganisatie, voorheen verbonden aan Het Rijksmuseum, Bouwfonds Nederlandse Gemeenten, Sanquin en Sterling Commerce. Nu verder als zelfstandige, organiseert Charlotte zowel zakelijke als particuliere evenementen van A tot Z. Zij brengt daarbij al haar creativiteit, kennis en ervaring in, zodat het evenement altijd nét iets meer biedt.