'Wat een mooie deuren'

Na het succes van de Zomerexpo 2011 maakte het Gemeentemuseum Den Haag - ietwat voorspelbaar - bekend dat het een jaarlijks terugkerend fenomeen zal worden. Op de blog van Metropolis M verscheen onlangs een artikel, waarin forse kritiek op dit project werd geuit. We kunnen ons in de toon van dat stuk niet in vinden (de discussie academie versus amateur vinden we achterhaald), maar we hebben wel onze eigen bedenkingen bij de Zomerexpo.

Eerder op deze blog wezen we op het feit dat dit geen origineel, maar een uit Engeland overgenomen concept is. Toegegeven, musea hebben geld nodig; een kaskraker is altijd welkom. Vraag is echter, of het museum op de stoel van de galerie moet gaan zitten. Bij ons bezoek zagen we opvallend veel werken van hedendaagse kunstenaars die een aantal straten verderop ook te zien zijn, bijvoorbeeld bij Pulchri Studio. Dezelfde hedendaagse kunst (een mix van toekomstig erfgoed en tenenkrommende huisvlijt, met tussendoor een opzettelijke shocker) is te zien in het reguliere aanbod van het Nederlandse galeriecircuit. Ons bekroop dan ook steeds meer ook het gevoel door een van die galeries te wandelden. Pulchri zou evengoed jaarlijks een tentoonstelling kunnen organiseren, waarin amateurs anoniem een kans krijgen.

De kwaliteit van het getoonde terzijde, voor ons is de locatie juist het discussiepunt: wat is een museum? Een pretpark of kennisinstituut? Of beide, in welke verhouding? Deze tentoonstelling trekt publiek, maar toont geen erfgoed, verspreidt geen nieuwe onderzoeksresultaten, draagt niet wezenlijk bij aan educatie. Door dit 'galerievenement' jaarlijks te organiseren in één van de belangrijkste Nederlandse musea, is jaarlijks een aantal museumzalen minder beschikbaar voor thematentoonstellingen met binnen- en buitenlandse bruiklenen, terwijl die ook publiekstrekkers kunnen zijn. Meer circus in het museum betekent in dit geval: minder vakkennis inzetten en minder kennis verspreiden, en de groeiende groep mensen die niet begrijpt waarom musea subsidie verdienen op zijn wenken bedienen. Tekenend is de opmerking van onze medebezoekster bij het verlaten van de Zomerexpo: ‘Het mooiste wat ik gezien heb, zijn de deuren van Berlage’.

De Royal Academy of Arts in Londen, waarvan het idee is overgenomen, is een kunstacademie. Een opleidingsinstituut ‘where art is made, exhibited and debated’. En dat geeft aan wat de juiste plek is voor dit specifieke concept. Het Gemeentemuseum lijkt de 'Summer Exhibition' te hebben overgenomen met het oog op de cijfers, zonder zich te realiseren in welke context het is ontstaan. K&WH vindt het jammer dat hiervoor één 'echte' tentoonstelling uit het jaarprogramma van het museum zal verdwijnen. We voorzien dat het Drents Museum, waar later dit jaar een spectaculaire nieuwe vleugel wordt geopend, veel terrein zal winnen als het om spraakmakende thematentoonstellingen met buitenlandse bruiklenen gaat.

Cultuursector maakt zich strijdbaar

We worden een beetje moedeloos van het doorsturen van de ene na de andere oproep tot het ondertekenen van petities en steunen van acties. Redt het Theater Instituut Nederland, het Nederlands Muziek Instituut, Museum Meermanno, het Grafisch Museum Groningen, Breda's Museum - er dreigen zoveel instellingen om te vallen. Een overzicht van acties is te vinden op de Schadekaart. Vraag is wat met de individuele acties wordt bereikt, want niet alleen wij, maar ook de media en de beslissingnemers zien straks door de bomen het bos niet meer, en bij het publiek treedt snel actiemoeheid op. Met de 'Mars der Beschaving' vraagt de kunst- en cultuursector op 26 en 27 juni dan ook collectief om een meer genuanceerd bezuinigingsbeleid. De actie begint met een rookbom. Verder neemt de Nederlandse Museum Vereniging het initiatief tot het Meldpunt Bezuinigingen, waar nieuws, informatie en advies worden geboden.

Toekomst TIN

Met verdriet lezen we dat het voortbestaan van het Theater Instituut Nederland wordt bedreigd door stopzetting van subsidie. Mogelijk heeft de directie van het TIN de afgelopen jaren kansen gemist door haar omvangrijke museale collectie onvoldoende in het voetlicht te brengen. Meer aandacht ging uit naar dans- en toneelprojecten, waarmee het bredere publiek zich niet kon identificeren. Men verhuisde (gedwongen door eerdere bezuinigingen) uit de monumentale grachtenpanden, bracht de collectie onder in een buitendepot en bleef maar aan het reorganiseren. Tekenend was dat de conservator hierbij steeds een andere titel kreeg, waardoor de museale functie minder gewicht werd gegeven.

Geen wonder dat de beslissingnemers nu niet beseffen, welke belangrijke erfgoedcollectie het TIN beheert. Decors, ontwerpen, kostuums, prenten, beeldmateriaal, drukwerk en audiovisueel materiaal. Een zeer brede collectie: van zeldzame 18de-eeuwse toneelstukken die de spot drijven met vrijmetselarij, tot decorontwerpen van bekende architecten uit begin 20ste eeuw. K&WH was in voorgaande jaren betrokken bij de collectieregistratie voor Het Geheugen van Nederland en heeft haar kwaliteit van dichtbij mogen zien.

Verdwijnt het TIN, wie neemt de collectie dan over? Er is eenvoudig geen museum in Nederland dat voldoende kennis van theatergeschiedenis in huis heeft om de collectie recht te kunnen doen en wie kan daarin in deze bezuinigingsjaren investeren? Mogelijk moet het beleid en de doelstelling van het TIN worden herzien, maar het maakt deel uit van de toonaangevende erfgoedinstellingen in Nederland en mag als zodanig niet verdwijnen.

Wie zijn steun wil betuigen, kan de online petitie tekenen.
[Foto's: www.tin.nl]

Een museum erbij

Voor het geval u het in de feestdrukte heeft gemist: Den Haag heeft er een (muziek)museum bij. Hoe ga je om met bezuinigingen en btw-verhoging? Zie de uiterst creatieve actie van Het Paard van Troje. Als alle poppodia en andere cultuurinstellingen die gekort worden nou dit voorbeeld volgen, heeft de regering wel een klein probleem met haar bezuinigingsbeleid...

Gekunstelde taal

Vorig jaar werd op het congres 'De schrijvende kunsthistoricus' al gesteld dat onze beroepsgroep niet kan schrijven. Het Genootschap Onze Taal vraagt nu: 'Moeten kunstomschrijvingen helderder?'. Een reactie staat op de website van het Register Freelance en Zelfstandige Kunsthistorici.

Redt de Bibliotheca Philosophica Hermetica !

De Bibliotheca Philosophica Hermetica te Amsterdam is een van de belangrijkste studiecollecties voor studenten en onderzoekers op het gebied van de westerse esoterie. De collectie heeft niet alleen een grote waarde voor de internationale wetenschap, maar is tevens een onmisbaar deel van het Nederlandse culturele erfgoed. Helaas wordt ze (opnieuw) bedreigd met opheffing en verkoop. K&WH steunt de petitie tot behoud van de collectie: http://www.ipetitions.com/petition/ritmanlibrary/. Deze petitie is een initiatief van de leerstoel ‘Geschiedenis van de Hermetische filosofie en verwante stromingen’ aan de Universiteit van Amsterdam. Klik op de link voor meer informatie.

Nederland schreeuwt om cultuur

De voorgenomen bezuinigingen van het kabinet omvatten een korting van 20% op de cultuurbegroting, als ook een verhoging van het BTWtarief op kaartjes voor beeldende kunst, concerten en voorstellingen van 6% naar 19%. Dat terwijl de hele kunstenbegroting van het Rijk toch al niet groter is dan de aanleg van een paar kilometer snelweg.
Hoe gaan we nieuwe generaties respect voor elkaars cultuur en identiteit bijbrengen, als de overheid zo nadrukkelijk de boodschap geeft dat onze cultuur geen respect verdient, vogelvrij is, iets dat je mag wegbezuinigen - opheffen - afbreken? Bezuinigen is onvermijdelijk. Maar het gaat hier niet om een deskundige, goed voorbereide herziening van het cultuurbeleid, eerder om het haastig hanteren van een uiterst botte bijl. Daarom protesteren culturele organisaties en liefhebbers op 20 november met een collectieve 'schreeuw om cultuur'. Meer informatie op www.nederlandschreeuwtomcultuur.nl

Bezuinigen op cultuur?

Hoewel de inhoud van het aanstaande regeerakkoord nog niet bekend is, lijkt al wel vast te staan dat aanzienlijk op de kunst- en cultuurbegroting zal worden bezuinigd. Er zijn berichten dat deze bezuinigingen 220 miljoen euro, ofwel 21% op het kunst- en cultuurbudget zullen bedragen.

Recente peilingen hebben aangegeven dat het grote publiek bezuiniging op de cultuursector een goed idee vindt. Veel mensen denken namelijk bij 'gesubsidieerde kunst' niet verder dan aan avantgarde eenmanstheatervoorstellingen voor een publiek van twee, en andere zaken die ze zelf het geld van een kaartje niet waard vinden. Maar vergeten dat onder deze begroting ook de grote en kleine musea, grote Nederlandse filmproducties, gerenommeerde theatergezelschappen, orkesten, popmuziek, klassiek ballet, etc. vallen. Zelf hadden wij in afgelopen jaren vele boeken en tentoonstellingen niet kunnen maken, zonder steun van particuliere én overheidsfondsen. Die maakten immers ons onafhankelijk kunsthistorisch onderzoek mogelijk: een belangrijk onderdeel van publieksprojecten, waarvoor instellingen vaak zelf geen budget hebben.

Een aantal organisaties, waaronder de kunstenbonden, roept collega’s en publiek op om zich te verzetten tegen de voorgenomen bezuinigingen op de kunst-, cultuur- en mediabegroting. Informatie is te vinden op de website: http://www.stopculturelekaalslag.nl/. Wie de actie wil steunen, kan een petitie ondertekenen op http://petities.nl/petitie/stop-culturele-kaalslag. Onder de ondertekenaars bevinden zich museummedewerkers, auteurs, programmamakers en andere professionals uit de kunst-, cultuur- en mediasector.

De 'foute' krantendiscussie

Sinds de Koninklijke Bibliotheek haar historische kranten beschikbaar maakte op haar website hebben wij, net als alle andere onderzoekers in Nederland, dagenlang aan het computerscherm gekluisterd gezeten - likkebaardend en vol vreugde over de enorme hoeveelheid onderzoeksgegevens die één klap te vinden zijn! Met drie lopende projecten en ons eigen stamboomonderzoek gingen we ineens met reuzenschreden vooruit. Vandaar dat we ook met enige ontzetting de discussie over het wel of niet plaatsen van 'foute' kranten uit oorlogstijd volgen, die overigens op het Archiefforum al werd uitgevochten voordat de kranten erin doken.

Gerry van der List wees in Elsevier al op het feit dat niemand bezwaar maakt tegen de digitalisering van historische kranten, waarin vanuit de heersende tijdgeest zaken over slavernij of de vrouw werden vermeld, die nu echt niet meer door de beugel kunnen. Niemand gaat er van uit, dat de huidige lezers onder de slechte invloed van die kranten hun vrouw het stemrecht weer zullen ontnemen. En Herkauwer geeft in zijn blog haarfijn aan, dat het criterium 'haatzaaierij tegen deze of gene bevolkingsgroep' feitelijk het merendeel van onze historische letterproductie rijp voor de brandstapel maakt, te beginnen met de Bijbel. Bovendien is een groot deel van de haatzaaiende propaganda die de bezetter ooit publiceerde over esoterische verenigingen als de vrijmetselarij, gewoon verkrijgbaar in tweedehands boekenwinkels als De Slegte. Die boekjes dragen nog dagelijks bij aan de verspreiding van vooroordelen, zonder dat het OM zich daar druk om maakt...

Wanneer je op de website van het Haags Gemeentearchief het Bevolkingsregister raadpleegt, zie je een waarschuwende 'pop-up' die je er op attent maakt, dat er privacywetgeving gemoeid is met de gegevens van nog levende personen. Hoe eenvoudig zou het zijn om een dergelijke waarschuwing in de krantendatabase aan te brengen, die gebruikers er op attent maakt dat een deel van het materiaal een inhoud heeft die tegenwoordig als moreel verwerpelijk, haatzaaiend en/of strafbaar wordt beschouwd?

De KB schrijft het volgende in haar meest recente nieuwsbrief:

'Aan het online plaatsen van kranten uit de Tweede Wereldoorlog, en dan vooral van ‘foute’ kranten, kunnen wel bezwaren kleven van juridische en ethische aard. De KB heeft daarom hierover een besloten discussie gehouden met vertegenwoordigers van verschillende maatschappelijke groeperingen en ervaringsdeskundigen. Breed wordt de mening van de KB gedeeld dat dit belangwekkende historische materiaal ongecensureerd beschikbaar moet komen. De KB als nationale bibliotheek wil alle bronnen beschikbaar maken, zonder naar inhoud of gebruiker te selecteren. Met die opvatting is niet iedereen het eens, maar de KB is bereid hiervoor haar nek uit te steken. Op 16 september wil de KB alvast enkele kranten online zetten, bij de afsluiting van het VWS-programma Erfgoed van de Oorlog, dat digitalisering van deze kranten heeft gesubsidieerd'.

Bravo. Dat 'nek uitsteken' zouden meer erfgoedinstellingen eens kunnen proberen.

M van Mooi Niet (update)

Soms gaan de dingen zoals je hoopt. Enige tijd geleden gaven we op deze blog onze mening over het geplande M-gebouw bij Den Haag Centraal. Vandaag werd aangekondigd dat het plan definitief van de baan is. Hoezee! Nu alleen nog wachten op het bericht, dat de gemeente 1% van het gereserveerde budget zal aanwenden om het Louis Couperushuis alsnog te steunen...

M van Mooi niet

Het is krisis (geweest), we moeten bezuinigen. Volgens onderzoek van Nova wil zes op de tien Nederlands dat doen op kunst en cultuur, en de politiek denkt alvast in dezelfde richting. Wij krijgen echter in Den Haag, ongevraagd en ongewild, een M-gebouw naast het Hertekamp. De kosten worden begroot op 300 miljoen, waarvan we inmiddels uit ervaring weten dat die ruim overschreden zullen worden. Voor slechts 1% van het begrote bedrag hadden we een Couperushuis kunnen aankopen (zie Rond 1900) of het Cultureel Maçonniek Centrum een nieuw onderdak kunnen bieden (zie OVN Nieuws). Kortom, in plaats van een M-gebouw kunnen een kleine 100 museale instellingen ondersteund of gecreeerd worden. Misschien kan er een maquette van het M-gebouw in Madurodam worden geplaatst voor de liefhebbers van Koolhaas, zodat er
€ 299.999.000,- vrijkomt voor projecten met een breder maatschappelijk en cultureel draagvlak.

Geen Couperushuis in Den Haag

Terwijl deskundigen op het vakgebied van mening zijn dat het voormalige woonhuis van Louis Couperus in Surinamestraat 20 te Den Haag het verdient om een museale functie te krijgen, ontbreekt in Nederland een stimulerend klimaat voor dergelijke initiatieven. Zie voor de treurige berichtgeving de blog Rond 1900.

[Afbeelding: interieur Surinamestraat 20. Foto: Peter Hoffman/Louis Couperus Stichting, Den Haag.]

Vuile lakens

Van 26 tot 29 juli 2010 vindt een internationale workshop plaats in Villa Vigoni, Menaggio, Italie. Het wordt georganiseerd door prof. Dr. Joseph Imorde (Universiteit Siegen) en Erik Wegerhoff (Zwitsers Instituut voor Technologie, Zurich). Deze heren hebben een interessant thema gekozen: 'Dirty Sheets. The Underside of the Grand Tour'.
De kunstgeschiedenis staat bol van publicaties over de Grand Tour - verplichte snoepreisjes voor jonge, welgestelde heren langs de hoogtepunten van kunst en cultuur in Europa. In de academische discours is die Grand Tour en het daaruit deelmakende bezoek aan Italie altijd omschreven als een geweldige ervaring, een verrijking van het intellect, die kunstenaars voor altijd beinvloedde. Eindelijk breekt nu iemand met de traditie: deze heren besteden aandacht aan de grauwe keerzijde van dit soort reizen. Er bleven ook minder positieve reisverhalen bewaard, waaruit blijkt dat reizigers evengoed totaal gedesillusioneerd thuiskwamen. Een voorbeeld:

'Give what scope you please to your fancy, you will never imagine half the disagreeableness that Italian beds, Italian cooks, Italian post-horses, Italian postilions, and Italian nastiness, offer to an Englishman?' Sharp, Letters from Italy (1766), p. 43 (Brief XI, Rome, oktober 1765)'

De twee-daagse workshop wil de weerzin en afkeer van Italie in historische context bestuderen, om de geschiedschrijving weer enigszins in balans te brengen. Een prima excuus om zelf een snoepreisje te ondernemen. Informatie: imorde@kunstgeschichte.uni-siegen.de of erik_wegerhoff@yahoo.de.

Boston Legal aan zee

Hagenaars hebben altijd wat te klagen, wij zijn daarop geen uitzondering. Behalve de universiteit (zie onderstaand bericht) wekt ook de samenwerking met redacties soms irritatie op. Stel: je biedt in 2007 een artikel aan een bekend Amerikaans tijdschrift over kunst en antiek aan, waarin je de legendarische geschiedenis van een object met iconische status onderuit haalt. Men is razend enthousiast over die 'scoop' en accepteert het artikel.
Vervolgens vindt de redactie onder wisselende hoofdredacteurs tot 7 keer toe allerlei uitvluchten om publicatie 'nog één nummer' uit te stellen, wat ervoor zorgt dat je onderzoeksresultaten hun publiek te laat bereiken en je kansen elders te publiceren mist. Ze maken missers die je van een ervaren redactie niet verwacht, zoals het pas veel te laat bestellen van beeldmateriaal - in een kerstvakantie, waarin de betreffende instellingen niet tijdig kunnen leveren - en het zoekmaken van een dia uit een Nederlandse collectie.
Moegespeeld eis je in 2009 een absolute publicatiegarantie in het lentenummer 2010 als voorwaarde om nogmaals een geupdate versie van de tekst in te leveren - en je krijgt die garantie ook. Enigzins voorspelbaar volgt dan toch in februari 2010 een dear John brief van de redacteur ('this is a letter no editor wants to write'), die aangeeft dat men het artikel laat vallen ('a casualty of a change in editorial policy').
Wat kun je in zo'n geval doen? Licht geinspireerd door Alan Shore wijs je op contractbreuk, eist het overeengekomen auteurshonorarium en een aanvullende compensatie (voor drie jaar van je tijd, kennis, moeite, geleden ongemak en elders gemiste kansen), een formele excuusbrief en een garantie dat je auteursrecht op de ongepubliceerde onderzoeksresultaten worden beschermd (door ingeleverde versies van het artikel uit computers en archief te wissen). Wordt vervolgd.

Academische bureaucratie

De studietijd van de dames K&WH in Leiden was geen onverdeeld genoegen. Met name de bureaucratische kant van de universiteit viel soms tegen. Een van ons begon in september 2002 blij aan een zelfstandig promotieonderzoek. Als zogeheten 'buiten-promovendus' investeer je zelfstandig in het onderzoek voor je proefschrift, in tegenstelling tot een 'gewone' promovendus, die in loondienst is bij de universiteit. Als buitenpromovendus doe je er gewoonlijk ook veel langer over, vooral als je het onderzoek combineert met ondernemerschap.
Ook een buitenpromovendus draait mee in de administratie: je promotor meldt je formeel aan bij de Faculteit, de Onderzoeksschool Kunstgeschiedenis en Pallas, je krijgt een universitair e-mailadres en jaarlijks een nieuwe studentenkaart (die overigens heel handig is om in het buitenland kosteloos musea te bezoeken). Geen vuiltje aan de lucht, totdat na een kleine 8 jaar voortploeterend onderzoek een mailtje van de universiteit arriveert, waarin men meldt dat je registratie als promovendus niet in het systeem staat. Of je nogmaals de hele papierwinkel in wil leveren, inclusief een 'gewaarmerkte' kopie van je diploma en een bereidheidsverklaring van je promotor. Terwijl het feit dat men je die vraag stelt, via het juiste e-mailadres nog wel, impliceert dat je wel degelijk 'in het systeem zit'...
Wat zegt het over de Universiteit Leiden, dat men tevens aangeeft dat dit bureaucratisch 'niet-bestaan' nog 60 andere buitenpromovendi treft, men bij voorbaat erkent dat er sprake van een foutje aan eigen zijde 'zou kunnen zijn', maar toch weer verwacht dat die 60 promovendi zich vervolgens inspannen om het probleem op te lossen...? Ja, dat doet ons echt denken aan vroeger.

Redt het panorama!

Een onmisbaar stukje Haags erfgoed is het Panorama Mesdag in de Zeestraat. Het oudste panorame ter wereld toont de zee, Scheveningen en Den Haag vanaf een kunstmatig duin. Het werd geschilderd in 1881 door Hendrik Willem Mesdag (1831-1915), met hulp van zijn vrouw en collega's. Elk Haags kind dat net oud genoeg is om het smalle wenteltrapje op te stommelen, wordt hier steevast naartoe gesleept. Panorama’s waren in de 19de eeuw zeer populair, maar nu bijna allemaal verdwenen. Het belang van het Panorama Mesdag, dat zich nog in het originele tentoonstellingsgebouw bevindt, is evident.
In 2008 kwam dit Rijksmonument in de problemen door de aanleg van het nieuwe Hilton Hotel naast het pand. Bouwwerkzaamheden veroorzaakten verzakking en schade aan het dak (Goh, wie zag dàt nou aankomen?!), maar helaas wonnen commerciele belangen het van cultuurhistorische overwegingen. Naast deze (juridische) perikelen moet het Panorama dringend verbouwen en heeft daarvoor fondsen nodig. Het museum wordt echter niet gesubsidieerd en is daarom de publieksactie Laat het doek niet vallen! Red Panorama Mesdag! begonnen. Het publiek wordt uitgenodigd om een stukje doek te 'adopteren' of donateur te worden. Dat kan al vanaf 5 euro, een bedrag dat zelfs in crisistijd nog wel op te brengen is.

Beeldrecht in de praktijk

Hebben we het er net over gehad, doet zich in de praktijk een beeldrechtkwestie voor. De Digitale Bibliotheek voor de Nederlandse Letteren is een onmisbare bron van literaire teksten, secundaire literatuur en biografieën uit de periode vanaf de Middeleeuwen. Veel standaardwerken en literaire hoogtepunten werden hier in tekst en beeld gereproduceerd. De DBNL heeft echter per 1 oktober het beeldmateriaal in boeken van na 1900 van haar website verwijderd. Er dreigt namelijk een schadeclaim van auteursrechtenorganisatie Pictoright, die meent dat het commercieel belang van een aantal van de bij haar aangesloten fotografen werd geschaad door opname van de afbeeldingen. De DBNL meent gebruik te kunnen maken van (wetenschappelijk) citaatrecht, maar nam in afwachting van de uitkomst van het meningsverschil met Pictoright toch de afbeeldingen weg.

‘Kunsthistorici kunnen niet schrijven’

Dat zei Nicole Ex, een van de sprekers op het congres De schrijvende kunsthistoricus, op 2 oktober j.l. in de RKD. Zeer terecht overigens. Een probleem dat begint bij de opleiding. Ook de dames K&WH werden op de Universiteit Leiden geconfronteerd met gruwelen als Het Kunsthistorisch ABC, een leidraad voor het schrijven van saaie en ondoordringbare academische stukken. Je moest wel erg eigenwijs zijn, om het aangeleerde meteen na afstuderen weer te vergeten. Maar wie gelezen wil worden, moet begrijpelijke taal schrijven. Omdat het de meeste kunsthistorici aan journalistieke vaardigheden ontbreekt, geven redacties en uitgevers vaak de voorkeur aan een andere auteur. Bij- of nascholing is dus gewenst.

Een nieuw kunstfonds, Thieme Art, hoopt zich met titels op het gebied van (moderne) kunst en fotografie te gaan onderscheiden. Goed nieuws is dat de uitgever, Marloes Waanders, positief tegenover honorering van auteurs staat. Maar auteurs moeten zich verdiepen in het uitgeefproces om mee te kunnen denken met de opdrachtgever, zorgen dat hun publicatie-idee binnen het fonds past, en bovendien tarieven bieden die concurrenten buiten spel zetten.
Marie Christine van der Sman (directeur NAGO), deed iets zeer ongebruikelijks: zij besprak niet alleen de successen, maar ook de missers in een reeks van museale publicatieprojecten. Juist daarvan viel veel te leren: maak goede afspraken over alle aspecten van de samenwerking tussen auteur en museum. Niet alleen over honoraria, maar ook de afhandeling van het redactieproces, vertaling en drukproef. Bespreek wijzigingen altijd met auteurs en voorkom onderlinge verschillen in honorering.

Slechts weinig auteurs zijn goed bekend met hun eigen rechten. Zij verdiepen zich hier pas in wanneer een conflict ontstaat - te laat. Juriste Marijke Reinsma van de FreeLancers Associatie gaf aan, dat een museum als werkgever weliswaar rechten heeft op de tekst van haar instellingsmedewerkers, maar als opdrachtgever géén recht heeft op de tekst van een ingehuurde (freelance) auteur. Eerst moet overdracht van auteursrecht (schriftelijk) plaatsvinden. Een auteur kan daarbij zelf bepalen voor welke zaken hij/zij wel of niet een licentie verleend. Het is redelijk om voor recht op herdruk, online hergebruik of verfilming aanvullende vergoeding te verlangen.
Journalist Pierre Spaninks, voorzitter van de FreeLancers Associatie, speelde advocaat van de duivel door in te gaan op de het honorarium van freelance auteurs aan de hand van een rekenvoorbeeld. Uit vragen uit de zaal werd al eerder op de dag duidelijk, dat de meeste kunsthistorici een wat afwachtende houding aannemen: zij vroegen opdrachtgevers welke tarieven zij mochten hanteren. Dat terwijl een ondernemer toch uit moet gaan van zijn/haar bedrijfskosten voor het leveren van een product of dienst, en zijn eigen inkomenswens. Het hanteren van offertes is zinvol omdat dit een relatie van leverancier en afnemer creëert. Ook het hanteren van leveringsvoorwaarden voorkomt veel problemen.

Vincent van den Eijnde, directeur van beeldrechtorganisatie Pictoright, gaf aan dat auteurs, redacties en uitgevers op deze organisatie zijn aangewezen voor het overeenkomen van gebruiksvergoedingen voor afbeeldingen van moderne en hedendaagse kunst. Wetenschappelijke publicaties kunnen zich gelukkig beroepen op citaatrecht, maar voor de juiste interpretatie van de regels kan het zinvol zijn om vooraf met Pictoright te overleggen.
En zo was er meer goed nieuws. Kunsthistorici hoeven geen leen- of reprorechtvergoedingen mis te lopen. Cees Holierhoek (Cedar) gaf aan, dat wettelijk geregelde vergoedingen voor het uitlenen van boeken in bibliotheken en kopiëren van teksten aan auteurs toekomen. Deze worden uitgekeerd aan de uitgever, die als doorgeefluik fungeert, of aan de auteur zelf. Op de informatiemarkt bij het congres werden door Cedar aansluitingscontracten verstrekt, die voor auteurs kosteloos zijn.

Onze medeorganisator Catrien Deys gaf als dagafsluiting een overzicht van publicatiesubsidies. Ook al bieden die veel kansen, een kritische noot is op zijn plaats. In tegenstelling tot literaire fondsen, staan de meeste cultuurfondsen alleen de uitgever (rechtspersoon) toe een aanvraag te doen, niet de auteur zelf. Hierdoor is de commerciële sector aan zet. Bovendien hebben de meeste cultuurfondsen een voorkeur voor moderne en hedendaagse kunst. Zo wordt de verleiding wel erg groot om alleen nog te schrijven over zaken, die in aanmerking voor steun komen. Beslist wordt meestal op basis van een manuscript, wat aangeeft dat men uitgaat van instellingsauteurs, niet zelfstandigen. En in vrijwel alle gevallen geldt, dat honorering van auteurs aan een maximum is gebonden of alleen sprake van kosten voor levensonderhoud mag zijn. Voor de kosten van vormgeving, fotografie en drukwerk gelden zulke grenzen niet. Vorm krijgt zo ongemerkt voorrang op inhoud, en ondernemerschap van auteurs wordt alles behalve gestimuleerd.

Knelpunten zijn er in het vakgebied dus nog genoeg. Voor vakorganisaties als VNK, NMV en OSK ligt hier een belangrijke taak: het voorlichten van haar leden over hun rechten en plichten als auteur in de kunst-, cultuur- en erfgoedsector. Samenwerking met auteursorganisaties zou hierin uitkomst kunnen bieden.
Op de informatiemarkt bij het congres zagen we overigens een nieuwkomer in de kunstsector: de Vereniging van Historische Onderzoeksbureaus. Is dit wellicht de vakorganisatie voor zelfstandige vakgenoten, waar we sinds de opheffing van de SPKO op wachten?

Censuur bestaat nog

Het Louvre bereidt de opening van een dependance in Abu Dhabi voor. Niet iedereen is daarover laaiend enthousiast. Cultuurzender Arte wilde beide meningen aan bod laten komen in een special over het nieuwe museum. De gewoonlijk kritische auteur van een Franse blog over kunst, La Tribune de l'Art , stond op het punt geinterviewd te worden over zijn standpunten, maar het interview werd op het laatste moment afgeblazen. Zie het verslag van de auteur...